DI TÍCH LỊCH SỬ – VĂN HÓA VÀ DANH LAM THẮNG CẢNH DINH CÔ
Theo truyền thuyết Dinh Cô được khởi đầu xây dựng vào cuối thế kỷ XVIII, thờ một trinh nữ tên Lê Thị Hồng, thân phụ là ông Lê Văn Khương, thân mẫu là bà Thạch Thị Hà, nguyên quán tại Tam Quan (tỉnh Bình Định).
Năm 17 tuổi, có theo cha vào thành Gia Định (nay là Thành phố Hồ Chí Minh) buôn bán trên chiếc thuyền gỗ. Khi ngang qua vùng này thì thuyền gặp giông bão, cô bị rớt xuống biển tử nạn, xác trôi dạt vào Hòn Hang, được dân làng phát hiện và tổ chức chôn cất trên gò đất ven biển. Từ đó Cô luôn hiển linh, mộng báo điềm lành, diệt trừ dịch bệnh, độ trì bá tánh nên được dân trong vùng lập đền thờ và tôn xưng là: “Long Hải thần nữ Bảo an chánh trực nương nương chi thần”. Sách Đại Nam nhất thống trí ghi rõ: “Ngoài mỏm núi có ngọn Thần Nữ, tục gọi mỏm Dinh Cô, có một đống vừa cát vừa đá, trước kia có người con gái chừng 17-18 tuổi bị bão dạt đến đây, được người địa phương chôn cất, sau đó mộng thấy người con gái ấy, tự xưng là Thị Cách đến đây giúp đỡ, người ta cho là thần, lập đền thờ nay vẫn còn”.
Ban đầu Di Tích Dinh Cô chỉ là ngôi miếu nhỏ, mái tranh vách đất, nằm kề bãi biển. Do bị sóng gió cuốn lở đất cát nên phải dời lên chân núi. Năm Canh ngọ (1930) các vị tiền hiền và nhân dân trong vùng tổ chức quyên góp, xây cất lại Dinh Cô rộng lớn, vững chắc hơn. Cơn hỏa hoạn tối mùng 8 tháng Giêng năm Đinh Mão (1987) đã thiêu rụi tòa thánh điện, nên ngư dân địa phương và bá tánh đóng góp xây dựng lại.
Mộ cô ở về phía Tây Nam, cách Dinh thờ khoảng 1km, được xây trên đồi Cô Sơn, nhằm sát bờ biển, từ dưới đi lên mộ, du khách phải đi hết 60 bậc thang. Hàng năm vào các ngày 10, 11 và 12 tháng 2 âm lịch, tại Dinh Cô mở lễ hội lớn (còn gọi là ngày vía Cô hay Lệ Cô) tưng bừng náo nhiệt. Lễ hội Dinh Cô còn là nét đặc sắc sinh hoạt văn hóa dân gian miền biển với nhiều tiết mục: rước kiệu, múa hát bả trạo, múa lân,…
(Được công nhận là Di tích cấp Quốc gia tại Quyết định công nhận số 65/QĐ.BT ngày 16/01/1995 của Bộ Văn hóa Thông tin nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Từ đó đến nay Di tích Dinh Cô là một trong những địa điểm thu hút khách du lịch bật nhất của tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu.
Nguồn: Sổ tay di tích – văn hóa và danh lam thắng cảnh huyện Long Điền